【双语】10条预防艾滋病的核心信息，你都知道么？
ئەيدىز كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى يادرولۇق 10 ئۇچۇرنى سىز بىلەمسىز؟
一、艾滋病是由艾滋病病毒引起的。ئەيدىز كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى يادرولۇق 10 ئۇچۇرنى سىز بىلەمسىز؟
艾滋病的医学全称为“获得性免疫缺陷综合征”（英文缩写AIDS）。艾滋病病毒的医学全称为“人类免疫缺陷病毒”（英文缩写HIV）。艾滋病病毒侵入人体后，会在体内不断繁殖，逐渐破坏人体免疫功能，使人体抵御疾病的能力降低，而导致发生多种感染和肿瘤，并最终导致死亡。目前还没有可治愈艾滋病的药物，但规范化治疗可以减缓体内病毒复制，延长生命，提高生活质量。
二、感染了艾滋病病毒的人可以看起来很健康，但仍然可以将艾滋病病毒传给他人。
艾滋病病毒感染者在潜伏期或发病期前外表与常人没有区别，可以没有任何症状，但能通过高危行为将病毒传染给他人。艾滋病病毒对人体免疫系统的破坏是一个渐进的过程。没有治疗，大约三分之二的艾滋病病毒感染者在10年的时间内发展成为艾滋病病人，可出现长期低热、体重下降、慢性腹泻、咳嗽、皮疹等症状。如果不能获得及时治疗和救助，半数感染了艾滋病病毒的儿童将在2岁之前死亡。
三、艾滋病通过性接触、血液和母婴三种途径传播。
艾滋病病毒主要存在于人体的血液、精液、阴道分泌液和乳汁中，通过带病毒的体液交换传播。艾滋病可以通过性接触在男女之间或同性之间传播。共用注射器静脉吸毒是经血液传播艾滋病的高危险行为。输入被艾滋病病毒污染的血液或血液制品，使用被艾滋病病毒污染且未经严格消毒的、可刺入人体的针具和医疗器械等都可能导致艾滋病病毒感染。感染艾滋病病毒的妇女可通过怀孕、分娩、哺乳把病毒传染给孩子。
四、艾滋病病毒不会通过日常生活接触传播。
艾滋病病毒是一种非常脆弱的病毒，离开人体后会很快死亡。唾液、泪液、汗液、尿液中病毒含量极低，不足以感染他人。与艾滋病病毒感染者和病人的日常生活接触不会被感染。如：握手、拥抱、礼节性接吻；一起进餐、乘车、学习、玩耍；共用学习用具、炊具、卫生间、游泳池、卧具、生活用品；咳嗽或打喷嚏。蚊虫叮咬不会传播艾滋病病毒。
五、艾滋病病毒经性途径感染的危险是可以降低和避免的。
节育或推迟首次性生活是预防感染艾滋病病毒以及其他性传播感染的一种方法。保持单一性伙伴，尤其是在性行为中使用安全套可以降低感染艾滋病病毒的风险。正确坚持使用质量合格的安全套不仅预防意外怀孕，还可以大大地降低感染艾滋病病毒及其他性传播疾病的风险。
六、注射吸毒是会导致艾滋病病毒传播的高危行为。
美沙酮维持治疗方法和其他口服替代药物项目以及同伴教育和支持，可以降低感染艾滋病病毒的风险，帮助注射吸毒者终止对毒品的依赖。共用注射器吸毒的人很容易感染艾滋病病毒。与注射毒品的人发生性行为，同样面临感染艾滋病病毒的风险，使用安全套可降低风险。
七、避免不安全注射或输血，预防艾滋病病毒的传播。
能吃药就尽量不打针，避免不必要的输血。不去非正规、条件简陋的个体诊所打针、补牙、纹眉/纹身/穿孔或做整形手术。到国家指定的正规血站献血。
八、进行艾滋病咨询和检测有助于及时了解是否感染艾滋病病毒。
及早进行艾滋病抗体检测有利于发现艾滋病病毒感染状况；有利于及时治疗、延缓发病；有利于采取预防措施，减少传播。艾滋病病毒诊断需要进行多次检测以便确认检测结果。国家实施免费和保密的艾滋病自愿咨询和抗体初筛检测服务，为经济困难的艾滋病病人提供免费抗病毒治疗药物。一旦发生易感染艾滋病的危险行为，或怀疑自己可能感染艾滋病病毒，一定要到县疾病预防控制中心进行检测。
感染艾滋病病毒的危险行为包括：没有使用安全套的性行为，共用注射器或针管，到非法采血点卖过血，怀疑就医时接受过不安全注射或输血，性伴侣中有人感染艾滋病病毒或性传播疾病。
九、艾滋病病毒感染者和艾滋病患者拥有与普通人一样的权利。
感染艾滋病病毒的人拥有上学、工作、就医的权利，他们的权利受到中国及国际法律的保护。歧视或孤立艾滋病病毒感染者不能减少艾滋病的传播，反而会引起社会的恐慌和不安定。
十、青少年要主动学习预防艾滋病的知识，并将知识与家人和朋友分享。
艾滋病威胁着每一个家庭、每一个人，影响社会发展和稳定，预防艾滋病是大家共同的责任。如需了解更多相关信息，可到县疾病预防控制中心咨询。
ئەيدىز كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى يادرولۇق 10 ئۇچۇرنى سىز بىلەمسىز؟
ا.1.ئەيدىزكىسىلى ئەيدىز ۋىرۇسى كەلتۈرۈپ چىقارغان
ئەيدىز كېسىلىنىڭ پۇتۇن نامى " ئېرىشىش خاراكتېرلىك ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك سىندرومى" دەپ ئاتىلىدۇ. ئەيدىز ۋىرۇسى تېببىي ئىلىمىنىڭ ھەممىسى "ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى" دەپ ئاتىلىدۇئەيدىز ۋىرۇسى ئادەم بەدىنىگە كىرگەندىن كېيىن، بەدەنگە ئۈزلۈكسىز كۆپىيىپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى تەدرىجىي بۇزۇپ، ئادەم بەدىنىنىڭ كېسەللىكلەرگە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ، بۇنىڭ بىلەن كۆپ خىل يۇقۇملىنىش ۋە ئۆسمە پەيدا قىلىدۇ ھەم ئاخىرىدا ئۆلۈشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ھازىرچە ئەيدىز كېسىلىنى داۋالايدىغان دورا يوق، ئەمما قېلىپلاشتۇرۇپ داۋالاش بەدەندىكى ۋىرۇسنىڭ كۆپەيتىشىنى ئاستىلىتىپ، ھاياتنى ئۇزارتىپ، تۇرمۇش سۈپىتىنى ئۆستۈرگىلى بولىدۇ
ا.2. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلار قارىماققا ناھايىتى ساغلام كۆرۈنسىمۇ، لېكىن يەنىلا ئەيدىز ۋىرۇسىنى باشقىلارغا تارقىتىپ بېرىدۇ
ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ يوشۇرۇن مەزگىل ياكى قوزغىلىش مەزگىلىدىن بۇرۇنقى تاشقى قىياپىتى ئادەتتىكى كىشىلەردىن پەرقى بولمىسىمۇ، ھېچقانداق كېسەللىك ئالامىتى بولمىسىمۇ بولىدۇ، ئەمما خەتەرلىك قىلمىشلار ئارقىلىق ۋىرۇسنى باشقىلارغا يۇقتۇرۇپ قويالايدۇ. ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىغا بولغان بۇزغۇنچىلىقى تەدرىجىي ئىلگىرىلەش جەريانى. داۋالاش بولمىغاندا، تەخمىنەن ئۈچتىن ئىككى قىسىم ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار 10 يىل ئىچىدە ئەيدىز بىمارى بولۇپ قالسا، ئۇزاق مۇددەت قىزىتما تۆۋەنلەش، بەدەن ئېغىرلىقى تۆۋەنلەش، سوزۇلما خاراكتېرلىك ئىچى سۈرۈش، يۆتەل، تەمرەتكە قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. ئەگەر ۋاقتىدا داۋالىنالمىسا ۋە ياردەمگە ئېرىشەلمىسە، ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان بالىلارنىڭ يېرىمى ئىككى ياشقا كىرىشتىن بۇرۇن ئۆلۈپ كېتىدۇ
ا.3. ئەيدىز جىنسىي ئۇچرىشىش، قان ۋە ئانىدىن بوۋاققا يۇقۇشدىن ئىبارەت ئۈچ خىل يول ئارقىلىق تارقىلىدۇ
ئەيدىز ۋىرۇسى ئاساسلىقى ئادەم بەدىنىدىكى قان، ئىسپىرما سۇيۇقلۇقى، جىنسىي يول ئاجرىتىپ چىقىرىش سۇيۇقلۇقى ۋە سۈت ئىچىدە مەۋجۇت بولۇپ، ۋىرۇس بار بەدەن سۇيۇقلۇقى ئارقىلىق تارقىلىدۇ. ئەيدىز جىنسىي ئۇچرىشىش ئارقىلىق ئەر-ئاياللار ئارىسىدا ياكى ئوخشاش جىنىسلار ئارىسىدا تارقىلىدۇ. ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان شپىرىس ۋېناسىدىن زەھەر چېكىش قان ئارقىلىق ئەيدىزگە تارقىلىشنىڭ خەتىرى يۇقىرى ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن بۇلغانغان قان ياكى قان ياسالمىلىرىنى كىرگۈزۈپ، ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن بۇلغانغان ھەمدە قاتتىق دېزىنفېكسىيە قىلىنمىغان، ئادەم بەدىنىگە تىكىلىپ كىرەلەيدىغان يىڭنە سايمانلىرى ۋە داۋالاش-قۇراللىرى قاتارلىقلارنى ئىشلەتكەندە ئەيدىز ۋىرۇسىدىن يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان ئاياللار ھامىلىدار، تۇغۇت، ئېمىتىش ئارقىلىق ۋىرۇسنى بالىغا يۇقتۇرۇپ قويىدۇ
ا.4. ئەيدىز ۋىرۇسى كۈندىلىك تۇرمۇش ئارقىلىق تارقىمايدۇ
ئەيدىز ۋىرۇسى ئىنتايىن ئاجىز ۋىرۇس بولۇپ، ئادەم بەدىنىنى ئايرىلغاندىن كېيىن ناھايىتى تېزلا ئۆلۈپ كېتىدۇ. شۆلگەي، كۆز يېشى سۇيۇقلۇقى، تەر، سۈيدۈكتىكى ۋىرۇس مىقدارى ناھايىتى تۆۋەن بولۇپ، باشقىلارنى يۇقۇملاندۇرۇشقا يېتەرلىك ئەمەس. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلار ۋە بىمارلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشى بىلەن ئۇچراشقاندا يۇقۇملانمايدۇ. مەسىلەن: قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈش، قۇچاقلاش، قائىدە-يوسۇنلۇق سۆيۈشۈش بىللە غىزالىنىش، ماشىنىغا ئولتۇرۇش، ئۆگىنىش قىلىمىز ئۆگىنىش ئەسۋابلىرى، ئاشپەز، تازىلىق ئۆيى، سۇ ئۈزۈش كۆلچىكى، كارىۋات سايمانلىرى، تۇرمۇش بۇيۇملىرىنى ئورتاق ئىشلىتىش يۆتەل ياكى چۈشكۈرۈش . پاشا چىشلىسە ئەيدىز ۋىرۇسى تارقىلىپ كەتمەيدۇ
ا.5. ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ جىنسىي يول بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلەتكىلى ۋە ئۇنىڭدىن ساقلانغىلى بولىدۇ
تۇنجى قېتىملىق جىنسىي تۇرمۇشنى چەكلەش ياكى كېچىكتۈرۈش ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە باشقا جىنسىي يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى بىر خىل ئۇسۇلدۇر. يەككە جىنسلىق ھەمراھلارنى ساقلاش، بولۇپمۇ جىنسىي ھەرىكەت جەريانىدا بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلەتكەندە ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ سۈپىتى لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى توغرا ئىشلىتىشتە چىڭ تۇرۇپ، كۈتۈلمىگەن ھامىلدارلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىپلا قالماي، يەنە ئەيدىز ۋىرۇسى ۋە باشقا جىنسىي يۇقۇملۇق كېسەللەرنىڭ خەتىرىنى زور دەرىجىدە تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ
ا.6. زەھەر چېكىش ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ تارقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان خەتەرلىك قىلمىش
مېيشاتون داۋالاش ئۇسۇلى ۋە باشقا ئىچىش دورىلىرى تۈرلىرى ھەمدە ھەمراھلىرى تەربىيەسى ۋە قوللىشى ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلىتىپ، زەھەر چەككۈچىلەرنىڭ زەھەرگە تايىنىۋېلىشىنى توختىتىشىغا ياردەم بېرىدۇ. ئورتاق شپىرىسلىق ئەسۋابىدىن زەھەر چەككەنلەر ناھايىتى ئاسانلا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىدۇ. زەھەر ئوكۇل قىلغان ئادەمگە جىنسىي قىلمىش يۈز بەرسە، ئوخشاشلا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەۋپىگە دۇچ كەلسە، بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلەتكەندە خەتەرنى تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ
ا.7. بىخەتەر بولمىغان ئوكۇل سېلىش ياكى قان سېلىشتىن ساقلىنىش، ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ تارقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش
دورا يېيەلىسىڭىز ئامال بار ئوكۇل سالدۇرماسلىق، زۆرۈر بولمىغان قان سېلىشتىن ساقلىنىش كېرەك. غەيرىي مۇنتىزىم، شارائىتى ئاددى بولغان يەككە شىپاخانىغا بېرىپ ئوكۇل ئۇرماسلىق، چىش تولۇقلاش، قاش چېكىش/ چەكمە چېكىش/ تۆشۈك تېشىش ياكى شەكىل تۈزەش ئوپېراتسىيەسى قىلدۇرماسلىق كېرەك. دۆلەت بېكىتكەن مۇنتىزىم قان تەقدىم قىلىش بىكەتلىرىگە برىپ قان تەقدىم قىلىش
ا.8. ئەيدىزدىن مەسلىھەت بېرىش ۋە تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىش ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان ياكى يۇقۇملانمىغانلىقىنى ۋاقتىدا ئىگىلەشكە ياردەم بېرىدۇ
ئەيدىز ئانتىتېلاسىنى بالدۇر تەكشۈرتۈش ئېلىپ بېرىش ئەيدىز ۋىرۇسىدىن يۇقۇملىنىش ئەھۋالىنى بايقاشقا پايدىلىق بۇ خىل پۇلنى ۋاقتىدا داۋالاشقا، كېسەللىك قوزغىلىشنى كېچىكتۈرۈشكە پايدىلىق بۇ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرىنى قوللىنىپ، تارقىلىشنى ئازايتىشقا پايدىلىق. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن دىئاگنوز قويۇش ئۈچۈن كۆپ قېتىم تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىش كېرەك تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى جەزىملەشتۈرۈشكە قولايلىق بولسۇن دۆلەت ھەقسىز ۋە مەخپىيەتلىكنى ساقلايدىغان ئەيدىز كېسىلى ھەقسىز مەسلىھەت ۋە ئانتىتېلاسىنى دەسلەپكى تەكشۈرۈش مۇلازىمىتىنى يولغا قويۇپ، ئىقتىسادى قىيىنچىلىقى بار ئەيدىز بىمارلىرىنى ۋىرۇسقا قارشى داۋالاش دورىلىرى بىلەن ھەقسىز تەمىنلەيدۇ. ئەيدىزدىن ئاسان يۇقۇملىنىش خەتىرى كۆرۈلسە ياكى ئۆزىنىڭ ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىپ قېلىشى مۇمكىن دەپ گۇمانلانغان ھامان، چوقۇم ناھىيىلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش-كونترول قىلىش مەركىزىگە بېرىپ تەكشۈرتۈش كېرەك
ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتەرلىك قىلمىشلىرىدىن: بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلەتمىگەن جىنسىي قىلمىشلار، ئورتاق شپىرس ياكى يىڭنە نەيچىسىنى ئورتاق ئىشلىتىش، قانۇنسىز قان ئېلىش نۇقتىلىرىغا بېرىپ قان سېتىپ باققان، داۋالانغاندا بىخەتەر بولمىغان ئوكۇل ياكى قان سېلىشنى قوبۇل قىلغان، جىنسىي ھەمراھ ئىچىدە بەزىلەرنىڭ ئەيدىز ۋىرۇسى ياكى جىنسىي يۇقۇملۇق كېسەللىك يۇقۇملىنىشىدىن گۇمانلىنىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
ا.9. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار ۋە ئەيدىز بىمارلىرى ئادەتتىكى كىشىلەرگە ئوخشاش ھوقۇققا ئىگە
ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان كىشىلەر مەكتەپتە ئوقۇش، خىزمەت قىلىش، داۋالىنىش ھوقۇقىغا ئىگە بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھوقۇقى جۇڭگو ۋە خەلقئارا قانۇنلار تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنى كەمسىتىش ياكى يالغۇز قالغۇچىلار ئەيدىزنىڭ تارقىلىشىنى ئازايتالماي، ئەكسىچە جەمئىيەتتە ۋەھىمە ۋە خاتىرجەمسىزلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ
ا.10. ياشلار، ئۆسمۈرلەر ئەيدىز كېسەللىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش بىلىملىرىنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئۆگىنىشى ھەمدە بىلىملىرىنى ئائىلىسىدىكىلەر ۋە دوستلار بىلەن تەڭ بەھرىمەن بولۇشى كېرەك
ئەيدىز ھەر بىر ئائىلە، ھەر بىر ئادەمگە تەھدىت سېلىپ، جەمئىيەت تەرەققىياتى ۋە مۇقىملىقىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ، ئەيدىزنىڭ ئالدىنى ئېلىش كۆپچىلىكنىڭ ئورتاق مەسئۇلىيىتى. تېخىمۇ كۆپ ئالاقىدار ئۇچۇرلارنى بىلمەكچى بولسىڭىز، ناھىيەلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش- كونترول قىلىش مەركىزىگە بېرىپ مەسلىھەت سورىسىڭىز بولىدۇ
ئەيدىز كېسىلىنىڭ پۇتۇن نامى " ئېرىشىش خاراكتېرلىك ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك سىندرومى" دەپ ئاتىلىدۇ. ئەيدىز ۋىرۇسى تېببىي ئىلىمىنىڭ ھەممىسى "ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى" دەپ ئاتىلىدۇئەيدىز ۋىرۇسى ئادەم بەدىنىگە كىرگەندىن كېيىن، بەدەنگە ئۈزلۈكسىز كۆپىيىپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى تەدرىجىي بۇزۇپ، ئادەم بەدىنىنىڭ كېسەللىكلەرگە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ، بۇنىڭ بىلەن كۆپ خىل يۇقۇملىنىش ۋە ئۆسمە پەيدا قىلىدۇ ھەم ئاخىرىدا ئۆلۈشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ھازىرچە ئەيدىز كېسىلىنى داۋالايدىغان دورا يوق، ئەمما قېلىپلاشتۇرۇپ داۋالاش بەدەندىكى ۋىرۇسنىڭ كۆپەيتىشىنى ئاستىلىتىپ، ھاياتنى ئۇزارتىپ، تۇرمۇش سۈپىتىنى ئۆستۈرگىلى بولىدۇ
ا.2. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلار قارىماققا ناھايىتى ساغلام كۆرۈنسىمۇ، لېكىن يەنىلا ئەيدىز ۋىرۇسىنى باشقىلارغا تارقىتىپ بېرىدۇ
ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ يوشۇرۇن مەزگىل ياكى قوزغىلىش مەزگىلىدىن بۇرۇنقى تاشقى قىياپىتى ئادەتتىكى كىشىلەردىن پەرقى بولمىسىمۇ، ھېچقانداق كېسەللىك ئالامىتى بولمىسىمۇ بولىدۇ، ئەمما خەتەرلىك قىلمىشلار ئارقىلىق ۋىرۇسنى باشقىلارغا يۇقتۇرۇپ قويالايدۇ. ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىغا بولغان بۇزغۇنچىلىقى تەدرىجىي ئىلگىرىلەش جەريانى. داۋالاش بولمىغاندا، تەخمىنەن ئۈچتىن ئىككى قىسىم ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار 10 يىل ئىچىدە ئەيدىز بىمارى بولۇپ قالسا، ئۇزاق مۇددەت قىزىتما تۆۋەنلەش، بەدەن ئېغىرلىقى تۆۋەنلەش، سوزۇلما خاراكتېرلىك ئىچى سۈرۈش، يۆتەل، تەمرەتكە قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. ئەگەر ۋاقتىدا داۋالىنالمىسا ۋە ياردەمگە ئېرىشەلمىسە، ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان بالىلارنىڭ يېرىمى ئىككى ياشقا كىرىشتىن بۇرۇن ئۆلۈپ كېتىدۇ
ا.3. ئەيدىز جىنسىي ئۇچرىشىش، قان ۋە ئانىدىن بوۋاققا يۇقۇشدىن ئىبارەت ئۈچ خىل يول ئارقىلىق تارقىلىدۇ
ئەيدىز ۋىرۇسى ئاساسلىقى ئادەم بەدىنىدىكى قان، ئىسپىرما سۇيۇقلۇقى، جىنسىي يول ئاجرىتىپ چىقىرىش سۇيۇقلۇقى ۋە سۈت ئىچىدە مەۋجۇت بولۇپ، ۋىرۇس بار بەدەن سۇيۇقلۇقى ئارقىلىق تارقىلىدۇ. ئەيدىز جىنسىي ئۇچرىشىش ئارقىلىق ئەر-ئاياللار ئارىسىدا ياكى ئوخشاش جىنىسلار ئارىسىدا تارقىلىدۇ. ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان شپىرىس ۋېناسىدىن زەھەر چېكىش قان ئارقىلىق ئەيدىزگە تارقىلىشنىڭ خەتىرى يۇقىرى ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن بۇلغانغان قان ياكى قان ياسالمىلىرىنى كىرگۈزۈپ، ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن بۇلغانغان ھەمدە قاتتىق دېزىنفېكسىيە قىلىنمىغان، ئادەم بەدىنىگە تىكىلىپ كىرەلەيدىغان يىڭنە سايمانلىرى ۋە داۋالاش-قۇراللىرى قاتارلىقلارنى ئىشلەتكەندە ئەيدىز ۋىرۇسىدىن يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان ئاياللار ھامىلىدار، تۇغۇت، ئېمىتىش ئارقىلىق ۋىرۇسنى بالىغا يۇقتۇرۇپ قويىدۇ
ا.4. ئەيدىز ۋىرۇسى كۈندىلىك تۇرمۇش ئارقىلىق تارقىمايدۇ
ئەيدىز ۋىرۇسى ئىنتايىن ئاجىز ۋىرۇس بولۇپ، ئادەم بەدىنىنى ئايرىلغاندىن كېيىن ناھايىتى تېزلا ئۆلۈپ كېتىدۇ. شۆلگەي، كۆز يېشى سۇيۇقلۇقى، تەر، سۈيدۈكتىكى ۋىرۇس مىقدارى ناھايىتى تۆۋەن بولۇپ، باشقىلارنى يۇقۇملاندۇرۇشقا يېتەرلىك ئەمەس. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلار ۋە بىمارلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشى بىلەن ئۇچراشقاندا يۇقۇملانمايدۇ. مەسىلەن: قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈش، قۇچاقلاش، قائىدە-يوسۇنلۇق سۆيۈشۈش بىللە غىزالىنىش، ماشىنىغا ئولتۇرۇش، ئۆگىنىش قىلىمىز ئۆگىنىش ئەسۋابلىرى، ئاشپەز، تازىلىق ئۆيى، سۇ ئۈزۈش كۆلچىكى، كارىۋات سايمانلىرى، تۇرمۇش بۇيۇملىرىنى ئورتاق ئىشلىتىش يۆتەل ياكى چۈشكۈرۈش . پاشا چىشلىسە ئەيدىز ۋىرۇسى تارقىلىپ كەتمەيدۇ
ا.5. ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ جىنسىي يول بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلەتكىلى ۋە ئۇنىڭدىن ساقلانغىلى بولىدۇ
تۇنجى قېتىملىق جىنسىي تۇرمۇشنى چەكلەش ياكى كېچىكتۈرۈش ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە باشقا جىنسىي يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى بىر خىل ئۇسۇلدۇر. يەككە جىنسلىق ھەمراھلارنى ساقلاش، بولۇپمۇ جىنسىي ھەرىكەت جەريانىدا بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلەتكەندە ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ سۈپىتى لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى توغرا ئىشلىتىشتە چىڭ تۇرۇپ، كۈتۈلمىگەن ھامىلدارلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىپلا قالماي، يەنە ئەيدىز ۋىرۇسى ۋە باشقا جىنسىي يۇقۇملۇق كېسەللەرنىڭ خەتىرىنى زور دەرىجىدە تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ
ا.6. زەھەر چېكىش ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ تارقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان خەتەرلىك قىلمىش
مېيشاتون داۋالاش ئۇسۇلى ۋە باشقا ئىچىش دورىلىرى تۈرلىرى ھەمدە ھەمراھلىرى تەربىيەسى ۋە قوللىشى ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلىتىپ، زەھەر چەككۈچىلەرنىڭ زەھەرگە تايىنىۋېلىشىنى توختىتىشىغا ياردەم بېرىدۇ. ئورتاق شپىرىسلىق ئەسۋابىدىن زەھەر چەككەنلەر ناھايىتى ئاسانلا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىدۇ. زەھەر ئوكۇل قىلغان ئادەمگە جىنسىي قىلمىش يۈز بەرسە، ئوخشاشلا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەۋپىگە دۇچ كەلسە، بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلەتكەندە خەتەرنى تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ
ا.7. بىخەتەر بولمىغان ئوكۇل سېلىش ياكى قان سېلىشتىن ساقلىنىش، ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ تارقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش
دورا يېيەلىسىڭىز ئامال بار ئوكۇل سالدۇرماسلىق، زۆرۈر بولمىغان قان سېلىشتىن ساقلىنىش كېرەك. غەيرىي مۇنتىزىم، شارائىتى ئاددى بولغان يەككە شىپاخانىغا بېرىپ ئوكۇل ئۇرماسلىق، چىش تولۇقلاش، قاش چېكىش/ چەكمە چېكىش/ تۆشۈك تېشىش ياكى شەكىل تۈزەش ئوپېراتسىيەسى قىلدۇرماسلىق كېرەك. دۆلەت بېكىتكەن مۇنتىزىم قان تەقدىم قىلىش بىكەتلىرىگە برىپ قان تەقدىم قىلىش
ا.8. ئەيدىزدىن مەسلىھەت بېرىش ۋە تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىش ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان ياكى يۇقۇملانمىغانلىقىنى ۋاقتىدا ئىگىلەشكە ياردەم بېرىدۇ
ئەيدىز ئانتىتېلاسىنى بالدۇر تەكشۈرتۈش ئېلىپ بېرىش ئەيدىز ۋىرۇسىدىن يۇقۇملىنىش ئەھۋالىنى بايقاشقا پايدىلىق بۇ خىل پۇلنى ۋاقتىدا داۋالاشقا، كېسەللىك قوزغىلىشنى كېچىكتۈرۈشكە پايدىلىق بۇ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرىنى قوللىنىپ، تارقىلىشنى ئازايتىشقا پايدىلىق. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن دىئاگنوز قويۇش ئۈچۈن كۆپ قېتىم تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىش كېرەك تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى جەزىملەشتۈرۈشكە قولايلىق بولسۇن دۆلەت ھەقسىز ۋە مەخپىيەتلىكنى ساقلايدىغان ئەيدىز كېسىلى ھەقسىز مەسلىھەت ۋە ئانتىتېلاسىنى دەسلەپكى تەكشۈرۈش مۇلازىمىتىنى يولغا قويۇپ، ئىقتىسادى قىيىنچىلىقى بار ئەيدىز بىمارلىرىنى ۋىرۇسقا قارشى داۋالاش دورىلىرى بىلەن ھەقسىز تەمىنلەيدۇ. ئەيدىزدىن ئاسان يۇقۇملىنىش خەتىرى كۆرۈلسە ياكى ئۆزىنىڭ ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىپ قېلىشى مۇمكىن دەپ گۇمانلانغان ھامان، چوقۇم ناھىيىلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش-كونترول قىلىش مەركىزىگە بېرىپ تەكشۈرتۈش كېرەك
ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتەرلىك قىلمىشلىرىدىن: بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلەتمىگەن جىنسىي قىلمىشلار، ئورتاق شپىرس ياكى يىڭنە نەيچىسىنى ئورتاق ئىشلىتىش، قانۇنسىز قان ئېلىش نۇقتىلىرىغا بېرىپ قان سېتىپ باققان، داۋالانغاندا بىخەتەر بولمىغان ئوكۇل ياكى قان سېلىشنى قوبۇل قىلغان، جىنسىي ھەمراھ ئىچىدە بەزىلەرنىڭ ئەيدىز ۋىرۇسى ياكى جىنسىي يۇقۇملۇق كېسەللىك يۇقۇملىنىشىدىن گۇمانلىنىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
ا.9. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار ۋە ئەيدىز بىمارلىرى ئادەتتىكى كىشىلەرگە ئوخشاش ھوقۇققا ئىگە
ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان كىشىلەر مەكتەپتە ئوقۇش، خىزمەت قىلىش، داۋالىنىش ھوقۇقىغا ئىگە بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھوقۇقى جۇڭگو ۋە خەلقئارا قانۇنلار تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ. ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنى كەمسىتىش ياكى يالغۇز قالغۇچىلار ئەيدىزنىڭ تارقىلىشىنى ئازايتالماي، ئەكسىچە جەمئىيەتتە ۋەھىمە ۋە خاتىرجەمسىزلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ
ا.10. ياشلار، ئۆسمۈرلەر ئەيدىز كېسەللىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش بىلىملىرىنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئۆگىنىشى ھەمدە بىلىملىرىنى ئائىلىسىدىكىلەر ۋە دوستلار بىلەن تەڭ بەھرىمەن بولۇشى كېرەك
ئەيدىز ھەر بىر ئائىلە، ھەر بىر ئادەمگە تەھدىت سېلىپ، جەمئىيەت تەرەققىياتى ۋە مۇقىملىقىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ، ئەيدىزنىڭ ئالدىنى ئېلىش كۆپچىلىكنىڭ ئورتاق مەسئۇلىيىتى. تېخىمۇ كۆپ ئالاقىدار ئۇچۇرلارنى بىلمەكچى بولسىڭىز، ناھىيەلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش- كونترول قىلىش مەركىزىگە بېرىپ مەسلىھەت سورىسىڭىز بولىدۇ
