【双语】《终结艾滋不是梦：科学、共治与关爱铸就的明天》 «ئەيدىزنى ئاخىرلاشتۇرۇش چۈش ئەمەس: ئىلىم - پەن، ئورتاق تۈزەش ۋە غەمخورلۇ

ئۆتكەن نەچچە ئون يىلدا ئەيدىز كېسىلى خۇددى ۋەھشىي ياۋايى ھايۋانلارغا ئوخشاش پۈتۈن دۇنياغا ھۇجۇم قىلدى. 2024-يىلىنىڭ ئاخىرىغىچە، پۈتۈن دۇنيادا تەخمىنەن 40 مىليون 800 مىڭ ئادەم ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان بولۇپ، شۇ يىلى يېڭىدىن بىر مىليون 300 مىڭ ئادەم يۇقۇملانغان، 630 مىڭ ئادەم ئەيدىز بىلەن ئۆلگەن. 2025-يىلى 12-ئاينىڭ 1-كۈنى 38-قېتىملىق "دۇنيا ئەيدىز كۈنى" بولۇپ، ئېلىمىزنىڭ تەشۋىقات پائالىيىتىنىڭ باش تېمىسى «جەمئىيەتتە ئورتاق تۈزەش، توغرا يېڭىلىق يارىتىشنى قوغداپ، ئەيدىزنى ئاخىرلاشتۇرايلى» دېگەن تېمىدا، بۇ جەمئىيەتتىكى ھەر ساھەنى قول تۇتۇشۇپ ئەيدىزدىن مۇداپىئەلىنىش مۇستەھكەم مۇداپىئە لىنىيەسىنى ئورتاق بەرپا قىلىش مۇراجىئەت قىلىندى، بىز ھەر بىرىمىز بۇنىڭغا ئاكتىپ قاتنىشىشىمىز كېرەك
 

ئەيدىز كېسىلىدىن ئىبارەت بۇ كېسەل ھازىرغىچە نۇرغۇن خاتا چۈشىنىپ قالغان پوسۇلكا ، ئەمەلىيەتتە ئۇ ئاللىقاچان " ساقايماس كېسەللىك " ئەمەس ، بەلكى ئالدىنى ئالغىلى بولىدىغان ئاستا خاراكتېرلىك كېسەل . يۇقۇملانغان دەسلەپكى مەزگىلدە يەنى جىددىي خاراكتېرلىك مەزگىلدە، تەخمىنەن ٪50-٪70 يۇقۇملانغۇچىدا قىزىش، يۇتقۇنچاق ئاغرىش، ئوغرىلىقچە تەرلەش، قۇسۇش، ئىچى سۈرۈش، ئەسۋە قاتارلىق كېسەللىك ئالامەتلىرى ئانچە ئېغىر ئەمەس، ئاسانلا سەل قارىلىدۇ. بۇ نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ جىددىي خاراكتېرلىك مەزگىلدە ئۆزىنىڭ ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغانلىقىنى ھىس قىلماي ئەڭ ياخشى داۋالاش پۇرسىتىنى قولدىن بېرىپ قويغانلىقىغا سەۋەب بولدى
ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار كېسەللىك ئالامەتسىزلىك باسقۇچىغا كىردۇ، بۇ باسقۇچتا يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ سىرتقى كۆرۈنۈشى نورمال ئادەملەر بىلەن پەرقلەنمەيدۇ، ئەمما ئەيدىز ۋىرۇسى بەدەندە ئەسەبىيلەرچە كۆپەيتىپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى ئۈزلۈكسىز بۇزۇۋېتىدۇ. ئەيدىز مەزگىلىگە كىرگەن ھامان، ھەرخىل ئېغىر پۇرسەت خاراكتېرلىك يۇقۇملىنىش ۋە يامان سۈپەتلىك ئۆسمە ئارقا-ئارقىدىن كېلىپ چىقىدۇ، ئۇدا قىزىش، ئوغرىلىقچە تەرلەش، ئىچى سۈرۈش، بەدەن ئېغىرلىقى تۆۋەنلەپ، ئەستە تۇتۇش ئىقتىدارى تۆۋەنلەپ، روھى سۇسلىشىپ كېتىدۇ، ھەتتا داۋالاش تەس بولغان تۈرلۈك يۇقۇملىنىش ۋە ئۆسمە پەيدا بولىدۇ، بىمارنىڭ بەدىنى ۋە روھى غايەت زور ئازابلىنىدۇ. لېكىن تىبابەت ئۈزلۈكسىز ئىلگىرلەۋاتىدۇ، ۋىروسنى قارشى داۋالاشتا كۆرۈنەرلىك ئۈنۈمگە ئېرىشتى، كۆپ خىل ۋىروسقا قارشى دورىلارنى بىرلەشتۈرۈپ ئىشلىتىش ئارقىلىق، ۋىروسنى ئۈنۈملۈك تىزگىنلەپ، بىمارنىڭ ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى قايتا قۇرۇپ ياكى ساقلاپ، بىمارنىڭ ھاياتىنى زور دەرىجىدە ئۇزارتىپ، تۇرمۇش سۈپىتىنى ئۆستۈرگىلى بولىدۇ

ئەيدىز كېسىلى ئاساسلىقى جىنسىي ئۇچرىشىش، قان ۋە ئانىدىن بوۋاقتىن ئىبارەت ئۈچ خىل يول بىلەن تارقىلىدۇ، ھەر بىر خىل يول خەتەرگە تۇتىشىدىغان ئىشىككە ئوخشايدۇ، بىز چوقۇم ھەر ۋاقىت ھۇشيار بولۇشىمىز كېرەك. جىنسىي ئۇچرىشىشنىڭ تارقىلىشى ئېلىمىزنىڭ ئەيدىزدىن تارقىلىشىدىكى ئاساسلىق يول بولۇپ قالدى، مەيلى ئوخشاش جىنىسلار ئوتتۇرىسىدا بولسۇن ياكى يات جىنىسلار ئوتتۇرىسىدىكى جىنسىي ئۇچرىشىش بولسۇن يۇقۇملىنىش خەۋپى مەۋجۇت. بولۇپمۇ قوغداش تەدبىرى بولمىغان ئەھۋالدا، ئەيدىز ۋىرۇسى پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ كىرىدۇ
ئەيدىزنىڭ تارقىلىش يولى
جىنسىي ئۇچرىشىش
بىخەتەر بولمىغان ئوخشاش جىنىس، يات جىنىس ۋە قوش جىنسىي ئۇچرىشىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
قان ئارقىلىق تارقىلىدۇ
بۇ يىڭنە سايمانلىرىنى ئورتاق ئىشلىتىدىغان ۋېناغا زەھەر ئۇرۇش، بىخەتەر بولمىغان داۋالاش مەشغۇلاتى، بەدەنگە چىكىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
 

بالىياتقۇ ئىچىدىكى يۇقۇملىنىش، تۇغۇت ۋاقتىدا ۋە ئېمىتىش تارقىلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
دىققەت قىلىڭ ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى ئاساسلىقى يۇقۇم مەنبەسىنىڭ قان، ئىسپىرما، جىنسىي يول ئاجرىتىپ چىقارغان سۇيۇقلۇق، مېڭە ئومۇرتقا سۇيۇقلۇقى، كۆكرەك سۈيى، باش سۈيى ۋە سۈت قاتارلىق بەدەن سۇيۇقلۇقلىرىدا مەۋجۇت
ئىستاتىستىكا قىلىنىشىچە، دۇنيا مىقياسىدا بىخەتەر بولمىغان قىلمىشلار بىلەن ئەيدىز كېسىلى بىلەن يۇقۇملانغانلارنىڭ نىسبىتى ناھايىتى يۇقىرى ئىكەن. كۆپ خاراكتېرلىك ھەمراھلار يۇقۇملىنىش خەۋپىنى كۆرسەتكۈچ دەرىجىسىگە ئىگە قىلدى، ھەر قېتىم نامەلۇم سالامەتلىك ئەھۋالىنى بىلمەيدىغان ئادەم بىلەن جىنسىي ھەرىكەت قاراڭغۇدا مېڭىۋاتقاندەك، كرىزىسقا ئوخشايدۇ. مەسىلەن، بىر ياش ئىجتىمائىي ئالاقە پائالىيىتىدە بىر قانچە يات جىنىس بىلەن تونۇشۇپ، قوغداش تەدبىرلىرى كەمچىل بولغان ئەھۋالدا جىنسىي قىلمىش يۈز بېرىپ، ئاخىرىدا بەختكە قارشى ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان. بۇ ھەرگىزمۇ بىر مىسال ئەمەس، سانسىزلىغان تىراگىدىيە بىزگە جىنسىي ئۇچرىشىشنىڭ تارقىلىشى خۇددى يوشۇرۇن جايغا يوشۇرۇنغان " قەرەللىك بومبا"غا ئوخشايدۇ، ھەرۋاقىت پارتلاش ئېھتىماللىقى بار. شۇڭا چوقۇم ساغلام، يەككە جىنسىي ھەمراھلىق مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ، ھەر قېتىملىق ھەرىكىتىدە بىخەتەرلىك قېپى توغرا ئىشلىتىش، بۇ ئالدىنى ئېلىش خاراكتېرلىك تارقىلىشنىڭ ئاچقۇچلۇق مۇداپىئە سېپى
ئەيدىزنىڭ ئالدىنى ئېلىش ھەرىكىتى
ئەيدىز كېسەللىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-داۋالاشتىن ئىبارەت بۇ ئىس-تۈتەكسىز ئۇرۇشتا، «ئەيدىزنى ئاخىرلاشتۇرۇش، ساغلاملىقتىن ئورتاق بەھرىلىنىش» نىشانىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئىزچىل ھەرىكەت قىلىپ كېلىۋاتىمىز، تەشۋىقات تەربىيەسى، تەكشۈرۈش مۇلازىمىتى، غەمخورلۇق قىلىش ۋە قوللاش قاتارلىق كۆپ تەرەپلىمە تەدبىرلەر ئارقىلىق ئاھالىلەرگە ئەيدىزدىن مۇداپىئەلىنىش سەددىچىن سېپىلى› قۇرۇپ بېرىۋاتىمىز. تەشۋىقات تەربىيىسى بۇنىڭ ئىچىدىكى ئىنتايىن مۇھىم ھالقا، بىلىم ئەيدىز كېسەللىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى كۈچلۈك قورال
ھەرىكەتكە كېلىپ ئەيدىزنى ئاخىرلاشتۇرۇش
شۇنىڭغا ئىشىنىمىزكى، بىز قەتئىي بوشاشماي ئەيدىز كېسىلىنى ئاخىرلاشتۇرۇپ،《نۆل يۇقۇملۇنۇش، نۆل كەمسىتىش، نۆل ئۆلۈش》دېگەن گۈزەل ئىستىقبالنى ئەمەلگە ئاشۇرۇپ، ھەر بىر كىشىنى قۇياش نۇرى ئاستىدا ساغلام ياشاپ، بەختلىك ھاياتتىن ئورتاق بەھرىمان بولالايمىز. بىز مۇستەھكەم ئېتىقاد ۋە ئەمەلىي ھەرىكەت ئارقىلىق ئەيدىز كېسىلىگە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن ئورتاق تىرىشىشمىز كىرەك