【双语】艾滋病科普小知识
ئەيدىز كېسىلىنى ئومۇملاشتۇرۇش كىچىك بىلىملىرى
ئەيدىز كېسىلىنى ئومۇملاشتۇرۇش كىچىك بىلىملىرى
ئەيدىز كىسىلى ئەيدىز ۋىرۇسى كەلتۈرۈپ چىقارغان سوزۇلما خاراكتېرلىك يۇقۇملۇق كېسەل بولۇپ، ئاساسلىقى ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى بۇزۇپ، جىنسىي ئۇچرىشىش، قان ۋە ئانىدىن بالىلار ئارقىلىق تارقىلىدۇ. نۆۋەتتە داۋالاش ئۇسۇلى يوق، ئەمما بالدۇر بايقالغان ھەمدە ۋىروسقا قارشى داۋالاشتا چىڭ تۇرغاندا كېسەللىك ئەھۋالىنى ئۈنۈملۈك كونترول قىلىپ، ئۆمرىنى ئۇزارتقىلى بولىدۇ.
ن01 ئاساسىي ئۇقۇم
ن1. ئەيدىز بىلەن ئەيدىزنىڭ پەرقى: ئەيدىز (ئىنسانلار ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى) ئەيدىزنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان كېسەللىك قوزغاتقۇچى بولۇپ، ئەيدىزدىن يۇقۇملانغاندىن كېيىن داۋالانمىسا، ئەيدىز (ئىنسانلار ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك سىندرومىغا ئايلىنىشى مۇمكىن). ئەيدىز كېسىلى بىلەن يۇقۇملىنىشنىڭ ئاخىرقى باسقۇچى بولۇپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ ئېغىر زىيانغا ئۇچرىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.
ن2. ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ زىيانغا ئۇچراش ئىپادىسى: ئەيدىز كېسىلى ئاساسلىقى س د 4 +ت لىمفا ھۈجەيرىسىگە ھۇجۇم قىلىپ، بىماردا باشقا كېسەللىكلەر بىلەن ئاسان يۇقۇملىنىدۇ ياكى ئۆسمە پەيدا بولۇشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. يوشۇرۇنۇش مەزگىلى ئادەتتە 8-10 يىل بولىدۇ، كېسەل قوزغالغاندىن كېيىن ئۇزاق مۇددەت قىزىش، بەدەن ئېغىرلىقى تۇيۇقسىز تۆۋەنلەش، ئېغىر يۇقۇملىنىش قاتارلىق كېسەللىك ئالامەتلىرى كۆرۈلىدۇ.
ن2. ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ زىيانغا ئۇچراش ئىپادىسى: ئەيدىز كېسىلى ئاساسلىقى س د 4 +ت لىمفا ھۈجەيرىسىگە ھۇجۇم قىلىپ، بىماردا باشقا كېسەللىكلەر بىلەن ئاسان يۇقۇملىنىدۇ ياكى ئۆسمە پەيدا بولۇشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. يوشۇرۇنۇش مەزگىلى ئادەتتە 8-10 يىل بولىدۇ، كېسەل قوزغالغاندىن كېيىن ئۇزاق مۇددەت قىزىش، بەدەن ئېغىرلىقى تۇيۇقسىز تۆۋەنلەش، ئېغىر يۇقۇملىنىش قاتارلىق كېسەللىك ئالامەتلىرى كۆرۈلىدۇ.
ن02 ئاساسىي ئۇقۇم
ن1. قان تارقىتىش: بۇلغانغان قاننى كىرگۈزۈش، ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان يىڭنە (مەسىلەن زەھەر چېكىش ياكى گۈل چېكىش) ، دېزىنفېكسىيە قىلىنمىغان داۋالاش ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلىتىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
ن2.جىنسىي ئۇچرىشىش ئارقىلىق تارقىلىش: قوغداش خاراكتېرى بولمىغان قىلمىش ئاساسلىق تارقىلىش يولى، ۋىرۇس ئۇرۇق، جىنسىي يول ئاجرىتىپ چىقارغان سۇيۇقلۇقلار ئارقىلىق تارقىلىدۇ.
ن3. ئانىدىن بالىدىن يۇقۇملىنىش: ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان ئانىلار ھامىلىدار، تۇغۇت ياكى سۈت مەزگىلىدە ۋىرۇسنى بوۋاققا يۇقتۇرۇپ قويۇشى مۇمكىن داۋالاش ۋە ئانىلار بىلەن بوۋاقلارنى توسۇش تەدبىرلىرىنى قېلىپلاشتۇرۇش ئارقىلىق، تارقىتىش خەۋپ-خەتىرىنى ٪2تىن تۆۋەنگە چۈشۈرگىلى بولىدۇ.
ن4. تارقىتىلماسلىق يوللىرى: كۈندىلىك ئۇچرىشىش (مەسىلەن قۇچاقلىشىش، قول ئېلىشىش)، ئورتاق ئىشلىتىدىغان قاچا-قۇچىلار، پاشىنى چىشلەش قاتارلىقلاردا ئەيدىز يۇقۇلمايدۇ.
ن2.جىنسىي ئۇچرىشىش ئارقىلىق تارقىلىش: قوغداش خاراكتېرى بولمىغان قىلمىش ئاساسلىق تارقىلىش يولى، ۋىرۇس ئۇرۇق، جىنسىي يول ئاجرىتىپ چىقارغان سۇيۇقلۇقلار ئارقىلىق تارقىلىدۇ.
ن3. ئانىدىن بالىدىن يۇقۇملىنىش: ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان ئانىلار ھامىلىدار، تۇغۇت ياكى سۈت مەزگىلىدە ۋىرۇسنى بوۋاققا يۇقتۇرۇپ قويۇشى مۇمكىن داۋالاش ۋە ئانىلار بىلەن بوۋاقلارنى توسۇش تەدبىرلىرىنى قېلىپلاشتۇرۇش ئارقىلىق، تارقىتىش خەۋپ-خەتىرىنى ٪2تىن تۆۋەنگە چۈشۈرگىلى بولىدۇ.
ن4. تارقىتىلماسلىق يوللىرى: كۈندىلىك ئۇچرىشىش (مەسىلەن قۇچاقلىشىش، قول ئېلىشىش)، ئورتاق ئىشلىتىدىغان قاچا-قۇچىلار، پاشىنى چىشلەش قاتارلىقلاردا ئەيدىز يۇقۇلمايدۇ.
ن03 ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى
ن1.بىخەتەرلىك قىلمىشى: سۈپەتتە لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قېپى توغرا ئىشلىتىلسە، يۇقۇملىنىش خەۋپ-خەتىرىنى زور دەرىجىدە تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ.
ن2.قان ئاشكارىلىنىپ قېلىشتىن ساقلىنىش: يىڭنە سايمانلىرىنى ئورتاق ئىشلەتمەسلىك، داۋالاش مەشغۇلاتىدىكى ئەسۋابلارنى قاتتىق دېزىنفېكسىيە قىلىشقا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.
ن3. ئانىدىن-بوۋاقلار توسۇش: ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان ھامىلىدار ئاياللار دوختۇرنىڭ يېتەكچىلىكىدە ۋىرۇسقا قارشى دورىلارنى ئىستېمال قىلىشى، بالىنى يېرىپ تۇغدۇرۇشنى تاللىشى ھەمدە ئانا سۈتىنى ئېمىتىشتىن ساقلىنىشى لازىم.
ن4.ئاشكارىلانغاندىن كېيىنكى ئالدىنى ئېلىش: ئەگەر خەتەرلىك ئۇچرىشىش يۈز بەرسە( مەسىلەن كەسىپ ئاشكارىلىنىپ قېلىش) يۈز بەرسە، 72 سائەت ئىچىدە ۋىروسقا قارشى دورىلارنى ئىستېمال قىلسا يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلىتىدۇ.
ن2.قان ئاشكارىلىنىپ قېلىشتىن ساقلىنىش: يىڭنە سايمانلىرىنى ئورتاق ئىشلەتمەسلىك، داۋالاش مەشغۇلاتىدىكى ئەسۋابلارنى قاتتىق دېزىنفېكسىيە قىلىشقا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.
ن3. ئانىدىن-بوۋاقلار توسۇش: ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان ھامىلىدار ئاياللار دوختۇرنىڭ يېتەكچىلىكىدە ۋىرۇسقا قارشى دورىلارنى ئىستېمال قىلىشى، بالىنى يېرىپ تۇغدۇرۇشنى تاللىشى ھەمدە ئانا سۈتىنى ئېمىتىشتىن ساقلىنىشى لازىم.
ن4.ئاشكارىلانغاندىن كېيىنكى ئالدىنى ئېلىش: ئەگەر خەتەرلىك ئۇچرىشىش يۈز بەرسە( مەسىلەن كەسىپ ئاشكارىلىنىپ قېلىش) يۈز بەرسە، 72 سائەت ئىچىدە ۋىروسقا قارشى دورىلارنى ئىستېمال قىلسا يۇقۇملىنىش خەتىرىنى تۆۋەنلىتىدۇ.
ن04 تەكشۈرۈش ۋە داۋالاش
ن1. تەكشۈرۈش كۆزنەك مەزگىلى: خەتەرلىك قىلمىشلاردىن كېيىنكى 4-6ھەپتىدە ئانتىتېلا ئارقىلىق ئەيدىزنى تاللاپ تەكشۈرگىلى بولىدۇ، كۆزنەك مەزگىلىدە ساختا مەنپىيلىك كۆرۈلىشى مۇمكىن. يادرو كىسلاتاسىنى تەكشۈرۈش كۆزنەك ۋاقتىنى 1-2 ھەپتىگە قىسقارتقىلى بولىدۇ.
ن2. ۋىروسقا قارشى داۋالاش: دىئاگنوز قويۇلغاندىن كېيىن ئۆمۈر بويى ۋىروسقا قارشى دورىلارنى ئىچىپ، ۋىروسنى كۆپەيتىشنى تىزگىنلەش ئارقىلىق ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى ساقلاش كېرەك. داۋالاشنى قېلىپلاشتۇرۇپ، ۋىروسنىڭ مىقدارىنى تەكشۈرگىلى بولمايدىغان سەۋىيەگە چۈشۈرگىلى بولىدۇ، يەنى "يۇقۇملانمايدۇ"
ن3.داۋالاش ئۈنۈمى: بالدۇر داۋالاش ئۆمرىنى كۆرۈنەرلىك ئۇزارتىپ،نۇرمال كىشىلەر سەۋىيىسىگە يېقىنلىشىدۇ، ئەمما دورا بەدەندىكى ۋىرۇسلارنى تەلتۆكۈس يوقىتىشقا ئامالسىز
ن2. ۋىروسقا قارشى داۋالاش: دىئاگنوز قويۇلغاندىن كېيىن ئۆمۈر بويى ۋىروسقا قارشى دورىلارنى ئىچىپ، ۋىروسنى كۆپەيتىشنى تىزگىنلەش ئارقىلىق ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى ساقلاش كېرەك. داۋالاشنى قېلىپلاشتۇرۇپ، ۋىروسنىڭ مىقدارىنى تەكشۈرگىلى بولمايدىغان سەۋىيەگە چۈشۈرگىلى بولىدۇ، يەنى "يۇقۇملانمايدۇ"
ن3.داۋالاش ئۈنۈمى: بالدۇر داۋالاش ئۆمرىنى كۆرۈنەرلىك ئۇزارتىپ،نۇرمال كىشىلەر سەۋىيىسىگە يېقىنلىشىدۇ، ئەمما دورا بەدەندىكى ۋىرۇسلارنى تەلتۆكۈس يوقىتىشقا ئامالسىز
ن05خاتا قاراشنى تۇزىتىش
ن1. كۈندىلىك ئۇچرىشىش تارقىمايدۇ: ئەيدىز يۇقۇمدارلىرى بىلەن بىللە ياشاۋاتقان، خىزمەتتىن قورقۇش ھاجەتسىز.
ن2. پاشا چىقىشنىڭ خەتىرى يوق: ئەيدىز پاشىنىڭ تېنىدە ھايات قېلىشقا ئامالسىز، ۋىرۇس تارقىمايدۇ.
ن3. يۇقۇملىنىش ≠ ئۆلۈش: قېلىپلاشتۇرۇپ داۋالاش ئارقىلىق ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار ئۇزاققىچە ساغلام ھالەتنى ساقلىيالايدۇ.
ن2. پاشا چىقىشنىڭ خەتىرى يوق: ئەيدىز پاشىنىڭ تېنىدە ھايات قېلىشقا ئامالسىز، ۋىرۇس تارقىمايدۇ.
ن3. يۇقۇملىنىش ≠ ئۆلۈش: قېلىپلاشتۇرۇپ داۋالاش ئارقىلىق ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغۇچىلار ئۇزاققىچە ساغلام ھالەتنى ساقلىيالايدۇ.
ئەيدىز كېسىلىنى چۈشىنىش
ئەيدىز كېسىلى ئالدىنى ئالغىلى بولىدىغان سوزۇلما خارەكتىرلىك كېسەل، كەمسىتىشنى تۈگىتىش، ئىلمىي ئالدىنى ئېلىش ۋە ۋاقتىدا داۋالاش مۇھىم ھالقا. ئەگەر يۇقۇملىنىش خەۋپى مەۋجۇت بولسا ، تېزدىن يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ، كونترول قىلىش مەركىزى ياكى دوختۇرخانىغا بېرىپ مەسلىھەت سوراپ تەكشۈرۈش كىرەك
