ئەيدىز ۋىرۇسقا قارشى داۋالىغاندىن كېيىن «سەمىرىپ كەتسە» بۇ دورىنى يەنە يېگىلى بولامدۇ؟
دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى كۆرسەتمىلەردە ئەيدىز ۋىرۇسقا قارشى داۋالاش مەزگىلىدە بەدەن ئېغىرلىقىغا قەرەللىك دىققەت قىلىپ، ئالاقىدار كېسەللىكلەرنىڭ خەتىرىنى ئازايتىش تەۋسىيە قىلىندى.
تەتۈر كۆچۈرۈلگۈچى ۋىرۇسقا قارشى داۋالاش (ART) شۈبھىسىزكى ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى (HIV) بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ ئۆمرىنى ئۇزارتىپ، تۇرمۇش سۈپىتىنى ئۆستۈردى،لېكىن يەنە بىر قىسىم يۇقۇملانغۇچىلار بۇ مەزگىلىدە بىر ھادىسىنى بايقايدۇ، يەنى ئۆزىنىڭ بەدەن ئېغىرلىقى ئېشىپ كېتىدۇ، ھەتتا ئېغىرلىقى ئېشىپ كېتىدۇ ياكى سەمرىپ كېتىدۇ. ئۇنداقتا بۇ ھادىسە زادى دورا سەۋەبىدىن كېلىپ چىققانمۇ ياكى يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ ئۆزىنىڭ يېمەك - ئىچمەك قۇرۇلمىسىنى تەڭشىشى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققانمۇ؟
1. بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىنىڭ سەۋەبى نېمە؟ ？
بىرىكتۈرۈش فېرمېنتىنى تورمۇزلىغۇچى دورا (INSTI) بىلەن ئەيدىزدىن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ سېمىزلىك خەۋپ - خەتىرىنىڭ ئېشىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك،مېخانىزمى تېخى ئېنىق ئەمەس
ART بىرىكمە فېرمېنتنى تورمۇزلىغۇچى دورا (INSTI) دەۋرىگە قەدەم قويۇشىغا ئەگىشىپ،كىشىلەر نۇكلېئوزىد تۈرىدىكى تەتۈر كۆچۈرگۈچى فېرمېنتنى تورمۇزلىغۇچى دورا (NNRTI) لايىھەسى بىلەن سېلىشتۇرغاندا، INSTI ياكى پروتېئىنازا تورمۇزلىغۇچى دورىسى (PI) لايىھەسىنى قوبۇل قىلغان ئەيدىزدىن يۇقۇملىنىشنى دەسلەپكى قەدەمدە داۋالىغان بىمارلارنىڭ بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ تېخىمۇ كۆرۈنەرلىك ئاشقانلىقىنى بايقىدى.
ھەممەيلەن INSTI ئادەمنى «سەمرىتىدۇ» دېگەن ئىكەن،ئۇنداقتا بۇ دورىنى يەنە ئىشلەتكىلى بولامدۇ؟ بىز ئالدى بىلەن بىرىكمە ئېنزىم تورمۇزلىغۇچى دورىسىنىڭ ئادەمنى زادى قانچىلىك سەمرىتىدىغانلىقىنى كۆرۈپ باقايلى. «يۇقۇملىنىش» ژۇرنىلىدا ئېلان قىلىنغان بىر تۈرلۈك تەتقىقاتتا،INSTI ئىشلەتمەيدىغانلارنىڭ بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىش ئەھۋالى ئانالىز قىلىنغان. بۇ تەتقىقاتقا جەمىي 329 نەپەر ئەيدىزدىن يۇقۇملانغۇچى كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە 256 يۇقۇملانغۇچى INSTI گۇرۇپپىسىغا بۆلۈنۈپ، 56 يۇقۇملانغۇچى INSTI گۇرۇپپىسىغا بۆلۈنمىگەن. تەتقىقات نەتىجىسى: ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 17.2 ئاي زىيارەت قىلىپ، بىرىكمە ئېنزىم تۈرىدىكى گۇرۇپپىلارنىڭ بەدەن ئېغىرلىقى ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 2.4 كىلوگىرام، نۇكلېئوزىد تۈرىدىكى گۇرۇپپىلارنىڭ بەدەن ئېغىرلىقى ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 0.5 كىلوگىرام ئاشقان.
كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، بىرىكمە ئېنزىم تۈرىدىكىلەر كەلتۈرۈپ چىقارغان بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشى ئانچە چوڭ ئەمەس. ئۇنداقتا بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئامىل زادى نېمە؟
تەتقىقاتچىلار سانلىق مەلۇماتلارنى يەنىمۇ ئىلگىرىلەپ تەھلىل قىلىش ئارقىلىق، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشى يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ ئىرقى، يېشى، ئەيدىزدىن يۇقۇملانغانلىقىغا ئېنىق دىئاگنوز قويۇلغان ۋاقتى، CD4 ھۈجەيرە سانى ياكى INSTI لايىھەسىنى ئالماشتۇرغاندىكى بەدەن سۈپەت كۆرسەتكۈچى (BMI) بىلەن مۇناسىۋەتسىز ئىكەنلىكىنى بايقىغان. لېكىن دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، بەدەن ئېغىرلىقى 70 كىلوگىرامدىن ئاز بولغان يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشى بەدەن ئېغىرلىقى 70 - 90 كىلوگىرام ( 3.8 كىلوگىرام vs 2.3 كىلوگىرام ),90 كىلوگىرام ( 3.8 كىلوگىرام vs 1.8 كىلوگىرام ) دىن كۆپ بولىدۇ. بۇ بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشى بەلكىم يۇقۇملانغۇچىنىڭ ئۆز ئەھۋالى بىلەن مەلۇم دەرىجىدە مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىنلىكىنى چۈشەندۈرىدۇ،شۇنداقلا ئەيدىزدىن يۇقۇملانغانلارنىڭ يېمەك - ئىچمەك قۇرۇلمىسىنىڭ ئۆزگىرىشى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولۇشىمۇ مۇمكىن.
ئەمما،INSTI بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان مېخانىزممۇ تېخى ئېنىق ئەمەس،نۆۋەتتە تۆۋەندىكىدەك ئېھتىماللىق بار دەپ قارالماقتا: مەركىزىي قوبۇل قىلغۇچى تەنچىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ: بەزى قىياسلاردا ئېيتىلىشىچە،INSTI مېڭە قان توسۇقىدىن ھالقىپ ئۆتۈپ، كۆپ خىل مېخانىزملار ئارقىلىق ئىشتىھانى كونترول قىلىش، بەدەندىكى ماي تەڭپۇڭلۇقىنى تەڭشەش قاتارلىق روللارغا ئىگە مەركىزىي قارا كورتىزون قوبۇل قىلغۇچى تەنچە 4 (MC4R) نىڭ ئاكتىپلىقىنى تورمۇزلاپ، ئېنېرگىيىنىڭ زىيادە كۆپ قوبۇل قىلىنىشى ۋە سەرپىياتىنىڭ ئازىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ سېمىزلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئەمما نۆۋەتتىكى بەزى تەتقىقاتلاردا كۆرسىتىلىشىچە،MCR4 نى تىزگىنلەشكە كېرەكلىك قويۇقلۇق دەرىجىسى كىلىنكىدىكى INSTI ئاشكارىلانغان مۆلچەردىكى قويۇقلۇق دەرىجىسىدىن خېلىلا يۇقىرى ئىكەن،شۇڭا بۇ مېخانىزمنى يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا دەلىللەشكە توغرا كېلىدىكەن. توقۇلمىلارنىڭ سىڭىش دەرىجىسى:ئوخشاش بولمىغان INSTI ياغ ھۈجەيرىلىرى ئىچىدىكى قويۇقلۇق دەرىجىسىدە پەرق بولۇپ، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. لېكىن يەنىلا بۇ پەرەزنى قوللايدىغان يېتەرلىك ئىسپات يوق. بۇنىڭدىن باشقا،بەزى تەتقىقاتلاردا ئىسپاتلىنىشىچە،INSTI ئۆز ئىچىگە ئالغان لايىھەنى ئۆزگەرتكەن تەقدىردىمۇ،مۇناسىۋەتلىك بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىنى پۈتۈنلەي ئەسلىگە كەلتۈرگىلى بولمايدىكەن. ئومۇمىي جەھەتتىن ئېيتقاندا،INSTI بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان مېخانىزمنى يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا تەتقىق قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. ئەمما بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ تۇرۇپ كۆرمەسكە سالالمايمىز، بۇنىڭغا زادى قانداق تاقابىل تۇرۇش كېرەك؟
2. بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىغا قانداق تاقابىل تۇرۇش
يەر شارى كۆرسەتمىسى: بەدەن ئېغىرلىقى مەسىلىسى سەۋەبىدىن دەسلەپكى لايىھەنى ئۆزگەرتىش تەۋسىيە قىلىنمايدۇ، نۆۋەتتە كۆرسەتمىدە كۆپىنچە قاندىكى ماي قالايمىقانلىشىش، بەدەن ئېغىرلىقى ئېشىش قاتارلىق ئەھۋاللارنى تەكشۈرۈش ۋە باشقۇرۇشقا دىققەت قىلىش تەشەببۇس قىلىنىدۇ، لېكىن دورا ئىشلىتىش لايىھەسىنى ئۆزگەرتىش ئوتتۇرىغا قويۇلمىدى. مەسىلەن:2021 - يىلى دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى (WHO) ئېلان قىلغان ئەيدىزنىڭ ئالدىنى ئېلىش، تەكشۈرۈش، داۋالاش، مۇلازىمەت بىلەن تەمىنلەش ۋە كۆزىتىش ئۇنىۋېرسال مىزانى:ئاممىۋى سەھىيە چارىسى توغرىسىدىكى تەكلىپ»دە: يېقىنقى كىلىنىكىلىق تەجرىبە ۋە سەپ تۈزۈش تەتقىقات نەتىجىسىدە كۆرسىتىلىشىچە، ۋىرۇسقا قارشى دورا ئىشلەتكەندە بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ زىيادە ئېشىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان يوشۇرۇن خەۋپ بار ئىكەن شۇڭا ھەر قايسى دۆلەتلەرنى ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنى ئۇزۇن مۇددەت تەكشۈرۈشكە رىغبەتلەندۈرۈپ،بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئۆزگىرىشىنى باھالاپ،خەۋپ - خەتەر ئامىللىرىنى تەكشۈرۈپ، مېتابولىزم ئورتاق كېسىلى ۋە يۈرەك قان تومۇر كېسەللىكلىرى ھەمدە ھامىلىدار - تۇغۇتلۇق ئاياللار ۋە ھامىلىدارلىق نەتىجىسىگە بولغان تەسىرىنى باھالاش كېرەك. BMI (بەدەن سۈپەت كۆرسەتكۈچىنى كۆرسىتىدۇ،ئۇ بوي ئېگىزلىكى ۋە بەدەن ئېغىرلىقىدىن ئىبارەت ئىككى ئامىلنى بىرلەشتۈرۈپ ئادەم بەدىنىنىڭ ئورۇق - سېمىزلىكىگە ۋە ساغلام ياكى ساغلام ئەمەسلىكىگە ھۆكۈم قىلىدىغان بىر ئۆلچەم.) 2021 - يىلى ياۋروپا كىلىنىكىلىق ئەيدىز كېسىلى ئىلمىي جەمئىيىتى (EACS) كۆرسەتمىسىدە INSTI بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، دەپ ئوتتۇرىغا قويۇلغان، لېكىن دەسلەپتە ART ئىشلەتكەن ئەيدىزدىن يۇقۇملانغۇچىلارغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشى يەنە سالامەتلىكىنىڭ ئەسلىگە كەلگەنلىكىنىڭ ئىپادىسى بولۇپ، يۇقۇملانغۇچىلارغا دىياگنوز قويغاندا،ART باشلىنىشتىن ئىلگىرى ۋە ھەر يىلى زىيارەت قىلىش جەريانىدا باھالاپ، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئۆزگىرىشىنى ۋاقتىدا نازارەت قىلىشىنى تەۋسىيە قىلىمىز.
بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىشى ھەقىقەتەن ART دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك ئىش بولۇشى كېرەك،بىراق نۆۋەتتە بەدەن ئېغىرلىقى مەسىلىسى سەۋەبىدىن دەسلەپكى لاھىيەنى ئۆزگەرتىش، ئومۇمىي پىرىنسىپ يەنىلا ئەسلىدىكى لاھىيەدە چىڭ تۇرۇش كېرەك ئەيدىزدىن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ داۋالىنىۋاتقان مەزگىلدە بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىپ كېتىشىدىن زىيادە ئەنسىرەپ كەتمەسلىكىنى، تۇرمۇش ئۇسۇلىغا ئارىلىشىش ئارقىلىق،مەسىلەن ئۆزىنىڭ يېمەك - ئىچمەك قۇرۇلمىسىغا دىققەت قىلىش، ھەرىكەتنى كۈچەيتىش،ۋىرۇسقا قارشى داۋالاشقا تەڭ ئېتىبار بېرىش بىلەن بىر ۋاقىتتا، بەدەن ئېغىرلىقىنى ئىلمىي باشقۇرۇپ، ئالاقىدار كېسەللىك خەۋپىنى ئازايتىشىنى تەۋسىيە قىلىمىز.
