【双语】当有人提到“艾滋病”，你的第一反应是什么？ ---------恐惧、误解，还是觉得遥远？今天，让我们用科学的态度，重新认识这个可防可控的“慢性病” باشقىلار «ئەيدىز» نى

 
بەزىلەر «ئەيدىز» دېگەن سۆزنى تىلغا ئالغاندا سىزنىڭ بىرىنچى ئىنكاسىڭىز نېمە ؟
قورقۇنچ ، خاتا چۈشىنىشمۇ ؟ياكى ئۆزىڭىزگە بەك يىراق ھېس قىلامسىز؟ ئەمىلىيەتتە ئەيدىز ۋىرۇسى بەلكىم يېنىمىزدا بولۇشى مۇمكىن، ئەمما ئۇ ئالدىنى ئالغىلى بولمايدىغان « كەلكۈن ياۋايى ھايۋان» ئۇنى چۈشەنگەندىلا ئۆزىنى ۋە باشقىلارنى تېخىمۇ ياخشى قوغدىيالايدۇ، شۇڭا بىز ئىلمىي پوزىتسىيە بىلەن ئەيدىزنى قايتىدىن تونۇپ چىقايلى
 

ئەيدىز ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى (ئەيدىز كېسىلى) كەلتۈرۈپ چىقارغان بىر خىل ئېغىر يۇقۇملۇق كېسەللىكتۇر. ئەيدىز كېسىلى ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىغا، بولۇپمۇ CD4+T لىمفا ھۈجەيرىسىگە ھۇجۇم قىلىپ، ئىممۇنىتېت كۈچى تەدرىجىي تۆۋەنلەپ، بىماردا ھەر خىل كېسەللىكلەرنى ئاسانلا يۇقۇملاندۇرىدۇ، ھەتتا يامان سۈپەتلىك ئۆسمە پەيدا قىلىدۇ
دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدىغىنى، ئەيدىز بىلەن يۇقۇملىنىشتىن ئەيدىز كېسىلىگە ئايلىنىشقىچە ئادەتتە 8-10 يىل ۋاقىت كېتىدۇ. بۇ ئۇزاق يوشۇرۇن مەزگىلدە، يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ كېسەللىك ئالامەتلىرى كۆرۈلمىگەن بولۇشى مۈمكىن، ئەمما يەنىلا يۇقۇملىنىش خاراكتېرىگە ئىگە
 

يەر شارى مىقياسىدا ئەيدىز كېسىلى يەنىلا بىر چوڭ ئاممىۋى سەھىيە مەسىلىسى . 2024-يىلىغا قەدەر
پۈتۈن دۇنيادا ھازىر ساقلانغان ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغانلار تەخمىنەن 4 مىليون 800 مىڭغا يەتتى، ئېلىمىزدە ھازىر ھايات قالغانلار 1 مىليون 355 مىڭغا يەتتى
ۋەزىيەت يەنىلا كەسكىن بولسىمۇ، ئەمما تىبابەتنىڭ ئىلگىرلىشىگە ئەگىشىپ، ئەيدىز كېسەللىكى "ئۆلۈش خاراكتېرلىك كېسەل"دىن ئالدىنى ئالغىلى بولىدىغان " ئاستا خاراكتېرلىك كېسەل"گە ئايلاندى 
 

ئەيدىزنىڭ ئاساسلىق يۇقۇش يولى جىنسىي تارقىلىش، قان ئارقىلىق يۇقۇش ۋە ئانىدىن بالىغا يۇقۇش
جىنسىي تارقىلىش ئەيدىز كېسىلىنىڭ ئەڭ مۇھىم يۇقۇش يولى بولۇپ، ئاساسلىقى جىنسىي مۇناسىۋەت، مەقئەت ئارقىلىق جىنسىي مۇناسىۋەت، ئېغىز ئارقىلىق جىنسىي مۇناسىۋەت ئۆتكۇزۇش قاتارلىقلار بار. قوغدىلمايدىغان جىنسىي قىلمىشلار، ئوخشاش جىنىس ۋە يات جىنىس ئوتتۇرىسىدىكى جىنسىي قىلمىشلارنىڭ ھەممىسى ئەيدىزنىڭ تارقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن
قان ئارقىلىق تارقىلىشى پاكىز بولمىغان شىپرىس، قان سېلىش ياكى بۇلغانغان قان بۇيۇملىرىنى ئىشلىتىش ئارقىلىق تارقىلىدۇ. بىر قېتىم ئىشلىتىلىدىغان ئەسۋاب  ئىشلەتمەي يۈز تۇزەش، پۇت ياساش، گۈل چېكىش، قاش چېكىش، قۇلاق يىڭنە سانجىپ قان قويۇپ بېرىش قاتارلىقلاردىن كېلىپ چىققان يارىلىنىپ قان چىقىش ھەرىكەتلىرىمۇ قاننىڭ ئەيدىزنىڭ تارقىلىشىنىڭ خەتەرلىك ئامىلى
ئانىدىن بالىنىڭ تارقىلىشى ئەيدىز كېسىلى مۇسبىي ئانىنىڭ ھامىلىدار، تۇغۇت ياكى بالا ئېمىتىش مەزگىلىدە ۋىرۇسنى بالىغا تارقىتىشىنى كۆرسىتىدۇ
 

ن♥️ ئورتاق تاماق يەپ، سۇ ئىچىپ، ئەيدىز بىمارلىرىنىڭ ئىچىملىكىنى خاتا ئىچىپ، ئەيدىز بىمارلىرى بىلەن چىش پاستىسى، قاتناش قورالى قاتارلىقلارنى ئورتاق ئىشلىتىشتە ئەيدىز يۇقمايدۇ
ن♥️ ئاممىۋى سورۇنلاردا ئادەتتىكى ئۇچرىشىش . مەسىلەن: بىر سىنىپتا دەرس ئۆتكەندە، تۈرلۈك ئاممىۋى قاتناش قوراللىرى،ئىشىك دەرىزە تۇتقۇچى، ئىشخانىسىدىكى ئىشخانا بۇيۇملىرى، زاۋۇت سېخىدىكى قوراللار، كىنو تىياتىرخانا، سودا ساراي، سۇ ئۈزۈش كۆلچىكى قاتارلىق سورۇنلاردىكى ئادەتتىكى پائالىيەتلەر
ن♥️ قائىدە خاراكتېرلىك سۆيۈشۈش، قۇچاقلاش، قول ئېلىشىش ئەيدىز يۇقۇمدارلىرى بىلەن ئوخشاش بىر بوشلۇقتا تۇرغان بولۇپ، چۈشكۈرۈش، يۆتەلنىڭ كۆپۈكى قاتارىقلار
ن♥️ ئاممىۋى تەرەت تۇڭى، ۋاننا، سۇ ئۈزۈش كۆلچىكى قاتارلىقلارنى ئورتاق ئىشلىتىش
ن♥️ پاشاچىقىش  
ن♥️ قەغەز پۇل، تەڭگە، بېلەت گۇۋاھنامىسى بىلەن ئۇچرىشىش
 

جىنسىي مۇناسىۋەت  ئېلىپ بارغاندا بىخەتەرلىك قاپچۇقى ئىشلىتىش ئەڭ ئۈنۈملۈك ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنىڭ بىرى. بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى توغرا ئىشلەتكەندە ئەيدىز كېسەللىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىپلا قالماي يەنە باشقا جىنسىي يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. يەككە، مۇقىم ھەمراھلىق مۇناسىۋەتنى ساقلاپ، جىنسىي ھەمراھ سانىنى ئازايتقاندا، ئەيدىز كېسىلى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى كۆرۈنەرلىك تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ. جىنسىي تەربىيەنى كۈچەيتىپ، ئامما بولۇپمۇ ياشلار ئۆسمۈرلەرنىڭ جىنسىي ساغلاملىق بىلىملىرىنى ئۆستۈرۈش، ساغلام، بىخەتەر قىلمىشلارغا ئىلھام بېرىشمۇ ئالدىنى ئېلىشتىكى مۇھىم ۋاستە

ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان شىپرىستىن ساقلىنىش . داۋالاش مۇلازىمىتى ۋە ھۆسۈن تۈزەش مۇلازىمىتىنى قوبۇل قىلغاندا، مۇنتىزىم ئاپپاراتلارنى تاللاپ، ئىشلىتىلىۋاتقان داۋالاش سايمانلىرىنى قاتتىق دېزىنفېكسىيە قىلىش، قان بۇيۇملىرىنىڭ كېلىش مەنبەسىنىڭ بىخەتەر بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك. شۇنىڭ بىلەن بىللە، ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان شپىرىس زەھەر چېكىدىغانلار ئارىسىدا ئەيدىزنىڭ تارقىلىشىدىكى مۇھىم يول، شۇڭا زەھەرنى تاشلاش ئەيدىزدىن تارقىلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى مۇھىم تەدبىر
 

ئانىدىن بالىلارنىڭ تارقىلىش خەتىرىنى تۆۋەنلىتىش ئۈچۈن ئەيدىز كېسىلى مۇسبەت ھامىلىدار ئاياللارنى ۋىرۇسقا قارشى داۋالاش ئېلىپ بېرىش ھامىلىدارلىق مەزگىلىدە قەرەللىك ئەيدىزنى تەكشۈرۈش، يۇقۇملىنىشنى ۋاقتىدا بايقاش ھەمدە داۋالاش، تۇغۇت جەريانىدا بالىياتقۇنى يېرىپ تۇغۇش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللانغاندا، يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلارنىڭ ئەيدىزدىن يۇقۇملىنىش خەتىرىنى ئۈنۈملۈك ئازايتقىلى بولىدۇ
 

ساغلام تۇرمۇش ئۇسۇلىنى ساقلاش ئىممۇنىتېت كۈچىنى كۈچەيتىشكە پايدىلىق . تەكشى يېمەك-ئىچمەك، مۇۋاپىق مىقداردا ھەرىكەت قىلىپ چېنىقىش، تاماكا چېكىش ۋە ھاراق ئىچىش قاتارلىق ساغلام بولمىغان قىلمىشلاردىن ساقلىنىپ، ئۆزىنىڭ ئىممۇنىتېت كۈچىنى كۈچەيتىپ، ۋىروسنىڭ ھۇجۇمىغا تاقابىل تۇرۇشقا پايدىلىق 
 

خەتەرلىك قىلمىشلار بار كىشىلەر توپى قەرەللىك ھالدا ئەيدىز ۋىرۇسىنى تەكشۈرۈپ، يۇقۇملىنىشنى بالدۇر بايقاپ، ۋاقتىدا دىئاگنوز قويغاندا، بالدۇرراق مۇۋاپىق داۋالاش تەدبىرى قوللىنىپ، ئۆز تۇرمۇش سۈپىتىنى ئۆستۈرگىلى ھەمدە باشقىلارغا بېرىپ تارقىلىش خەۋپىنى ئازايتساق بولىدۇ