【双语】科普 | 避免艾滋，有什么方法？
پەننى ئومۇملاشتۇرۇش | ئەيدىزدىن ساقلىنىشتا قانداق ئۇسۇل بار؟
什么是艾滋病?
艾滋病也称为获得性免疫缺陷综合征（AIDS），是一种危害很严重的传染病，由感染艾滋病病毒（HIV）引起。什么是艾滋病?
健康人群感染HIV后成为HIV感染者，如果不及时进行抗病毒治疗，HIV会攻击人体的CD4+T淋巴细胞，破坏人体的免疫系统，最终发展成为艾滋病病人，危及生命。
艾滋病的传播途径
性传播：这是目前艾滋病最主要的传播途径，包括不安全的同性、异性和双性性接触；血液传播：包括共用针具静脉注射毒品，进行不安全、不规范的介入性医疗操作、纹身等；
母婴传播：感染了HIV的妈妈通过妊娠、分娩和哺乳等将HIV传染给宝宝。
注意：日常学习和生活接触、蚊虫叮咬不会传播艾滋病。
感染艾滋病的高危人群
1. 与HIV感染者和艾滋病病人发生了无保护性行为的人2. 共用针具静脉注射毒品的人
3. 发生男男同性性行为的人
4. 多个性伴侣的人
避免艾滋病的方法
保持单一的性伴关系避免过早发生首次性行为，与性伴相互保持忠诚单一的性伴关系，避免多性伴。
正确使用安全套
安全套能有效地避免体液接触，降低HIV感染风险，每次发生性行为时，全程正确使用质量合格安全套是预防HIV感染最简便有效的方法。
鼓励知情交友
要避免与HIV感染状况不明的人发生高危性行为。必要时在发生性行为前了解性伴的HIV检测结果，针对感染状况采取保护措施。假如对方最近有过高危行为，最好待进一步检测后再考虑是否发生性行为。另外需要注意的是，艾滋病检测有窗口期。目前常用的艾滋病病毒抗体检测的窗口期为发生高危行为后3~12周，在窗口期期间检测结果为阴性不代表未感染艾滋病病毒。且窗口期感染者处于急性感染期，传染性较强。拒绝以艾滋病检测结果阴性为理由发生无保护性行为，切记发生性行为时：要每次、全程、正确使用质量合格安全套。
远离毒品
毒品（或成瘾性物质）会干扰人们的自控能力，易发生无套性行为、多性伴等高危行为。同时甲基苯丙胺类等新型毒品对大脑皮层的活跃度非常高，会使人短时处于强烈性冲动状态，此时极容易发生暴力性行为，从而造成黏膜破损、出血，增加感染HIV的风险。
HTV暴露后阻断性用药（PEP）
是指尚未感染HIV的人员，在暴露于高感染风险后，如与HIV感染者或感染状态不明者发生体液交换行为，及早（不超过72小时）服用特定的抗病毒药物，降低HIV感染风险的方法。
发生高危行为后，应及时前往医疗卫生机构进行咨询，在72小时内使用阻断药物，服药时间越早效果越好，连续服用28天，降低感染HIV的风险。所有与暴露源发生了可能导致HIV感染行为的人，均推荐尽早使用PEP。
پەننى ئومۇملاشتۇرۇش | ئەيدىزدىن ساقلىنىشتا قانداق ئۇسۇل بار؟
ئەيدىز كېسىلى دېگەن نېمە
ئەيدىز كېسىلى ئېرىشىش ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك سىندرومى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، بۇ زىيىنى ناھايىتى ئېغىر بولغان يۇقۇملۇق كېسەللىك بولۇپ، ئەيدىز ۋىرۇسى يۇقۇملۇق كېسەللىكتىن كېلىپ چىققان.
ساغلام كىشىلەر ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغاندىن كېيىن ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلار بولۇپ قالدۇ، ئەگەر ۋىرۇسقا قارشى ۋاقتىدا داۋالانمىسا، ئەيدىز ئادەم بەدىنىدىكى س د 4+ت لىمفا ھۈجەيرىلىرىگە ھۇجۇم قىلىپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى بۇزۇپ، ئاخىرىدا ئەيدىز بىمارىغا ئايلىنىپ، ھاياتىغا خەۋپ يېتىدۇ.
ساغلام كىشىلەر ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغاندىن كېيىن ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلار بولۇپ قالدۇ، ئەگەر ۋىرۇسقا قارشى ۋاقتىدا داۋالانمىسا، ئەيدىز ئادەم بەدىنىدىكى س د 4+ت لىمفا ھۈجەيرىلىرىگە ھۇجۇم قىلىپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى بۇزۇپ، ئاخىرىدا ئەيدىز بىمارىغا ئايلىنىپ، ھاياتىغا خەۋپ يېتىدۇ.
ئەيدىزنىڭ تارقىلىش يولى
جىنسىي يول ئارقىلىق تارقىلىش: بۇ نۆۋەتتە ئەيدىزنىڭ ئەڭ مۇھىم تارقىلىش يولى بولۇپ، بىخەتەر بولمىغان ئوخشاش جىنىس، يات جىنىس ۋە قوش جىنسلىق ئۇچرىشىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
قان ئارقىلىق تارقىتىش: ئورتاق يىڭنە ۋېناغا زەھەر ئۇرغۇزۇش، بىخەتەر بولمىغان، ئۆلچەملىك بولمىغان ئارىلىشىش خاراكتېرلىك داۋالاش مەشغۇلاتى، گۈل چېكىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
ئانىدىن بوۋاققا تارقىلىش: ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان ئانىلار ھامىلداربولۇش، تۇغۇت ۋە ئېمىتىش قاتارلىقلار ئارقىلىق ئەيدىزنى بوۋاققا يۇقتۇرۇپ قويىدۇ
دىققەت : كۈندىلىك ئۆگىنىش ۋە تۇرمۇش ئۇچرىشىش، پاشا چىشلەش ئارقىلىق ئەيدىز تارقىمايدۇ
قان ئارقىلىق تارقىتىش: ئورتاق يىڭنە ۋېناغا زەھەر ئۇرغۇزۇش، بىخەتەر بولمىغان، ئۆلچەملىك بولمىغان ئارىلىشىش خاراكتېرلىك داۋالاش مەشغۇلاتى، گۈل چېكىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ
ئانىدىن بوۋاققا تارقىلىش: ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغان ئانىلار ھامىلداربولۇش، تۇغۇت ۋە ئېمىتىش قاتارلىقلار ئارقىلىق ئەيدىزنى بوۋاققا يۇقتۇرۇپ قويىدۇ
دىققەت : كۈندىلىك ئۆگىنىش ۋە تۇرمۇش ئۇچرىشىش، پاشا چىشلەش ئارقىلىق ئەيدىز تارقىمايدۇ
ئەيدىز كېسىلى بىلەن يۇقۇملىنىش خەتىرى يۇقىرى كىشىلەر توپى
ئ1. ئەيدىز يۇقۇملانغۇچىلىرى ۋە ئەيدىز بىمارلىرى بىلەن قوغدىماس قىلمىش يۈز بەرگەنلەر
ئ2. ئورتاق يىڭنە سايمانلىرى ۋېناسىدا زەھەر ئۇرىدىغانلار
ئ3. ئەرلەرنىڭ ئوخشاش جىنىسلىق قىلمىشى يۈز بەرگەن ئادەم
ئ4. جىنسىي ھەمراھى كۆپ ئادەم
ئ2. ئورتاق يىڭنە سايمانلىرى ۋېناسىدا زەھەر ئۇرىدىغانلار
ئ3. ئەرلەرنىڭ ئوخشاش جىنىسلىق قىلمىشى يۈز بەرگەن ئادەم
ئ4. جىنسىي ھەمراھى كۆپ ئادەم
ئەيدىزدىن ساقلىنىشنىڭ ئۇسۇلى
يەككە جىنسىي ھەمراھلىق مۇناسىۋىتىنى ساقلاش
ھەددىن بالدۇر جىنسىي مۇناسىۋەت بىرىشدىن ساقلىنىش، جىنسىي ھەمراھلار بىلەن سادىق، يەككە جىنسىي ھەمراھلىق مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ، كۆپ جىنسىي ھەمراھ بولۇشتىن ساقلىنىش كېرەك.
بىخەتەرلىك قېپىنى توغرا ئىشلىتىش كېرەك
بىخەتەرلىك قاپچۇقى بەدەن سۇيۇقلۇقى بىلەن ئۇچرىشىشتىن ئۈنۈملۈك ساقلىنىپ، ئەيدىز يۇقۇملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىدۇ، ھەر قېتىم جىنسىي قىلمىش يۈز بەرگەندە، سۈپەتتە لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى توغرا ئىشلىتىش ئەيدىز يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئەڭ ئاددى، ئۈنۈملۈك ئۇسۇل.
ئەھۋالنى بىلىپ دوست تۇتۇش
ئەيدىز يۇقۇملىنىش ئەھۋالى ئېنىق بولمىغان ئادەم بىلەن خەتەرلىك قىلمىش يۈز بېرىشىدىن ساقلىنىش كېرەك. زۆرۈر بولغاندا جىنسىي ھەرىكەت يۈز بېرىشتىن بۇرۇن جىنسىي ھەمراھ بولغان ئەيدىز تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى ئىگىلەپ، يۇقۇملىنىش ئەھۋالىغا قارىتا قوغداش تەدبىرىنى قوللىنىش كېرەك. ئەگەر قارشى تەرەپ يېقىندا خەتەرلىك قىلمىشلار بولسا، ئەڭ ياخشىسى يەنىمۇ تەكشۈرگەندىن كېيىن جىنسىي قىلمىش يۈز بەرگەن-يۈز بەرمەسلىكنى ئويلىشىش كېرەك. ئۇنىڭدىن باشقا شۇنىڭغا دىققەت قىلىش كېرەككى ، ئەيدىز كېسىلىنى تەكشۈرۈشتە كۆزنەك مەزگىلى بار . نۆۋەتتە دائىم ئىشلىتىلىدىغان ئەيدىز ۋىرۇسى ئانتىتېلاسىنى تەكشۈرۈش كۆزنەك مەزگىلى خەتەرلىك قىلمىشلار يۈز بەرگەندىن كېيىنكى 3 ھەپتىدىن 12 ھەپتىگىچە بولۇپ، كۆزنەك مەزگىلىدە تەكشۈرۈش نەتىجىسى مەنپىي بولسا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانمىغانلىقىدىن دېرەك بەرمەيدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە كۆزنەك مەزگىلىدە يۇقۇملانغانلار جىددىي خاراكتېرلىك يۇقۇملىنىش مەزگىلىدە بولۇپ، يۇقۇملىنىشچانلىقى بىر قەدەر ئەيدىزنى تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى مەنپىي باھانە قىلىپ قوغدىماس قىلمىش يۈز بەرسە، جىنسىي قىلمىشلار يۈز بەرگەندە: سۈپەتتە لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى ھەر قېتىم، پۈتۈن مۇساپىدە، توغرا ئىشلىتىشنى ئەستە تۇتۇش كېرەك.
زەھەردىن يىراق تۇرۇش
زەھەر ( ياكى خۇمار خاراكتېرلىك ماددا ) كىشىلەرنىڭ ئۆزىنى كونترول قىلىش ئىقتىدارىغا تەسىر يەتكۈزىدۇ ، ئاسانلا يۈرۈشلۈك قىلمىش ، كۆپ جىنىسلىق ھەمراھ بولۇش قاتارلىق خەتەرلىك قىلمىشلار يۈز بېرىدۇ . شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا مېتىل فېنىلمىن تۈرىدىكى يېڭى تىپتىكى زەھەرلەرنىڭ چوڭ مېڭە پوستلاق قەۋىتىگە بولغان جانلىقلىقى ئىنتايىن يۇقىرى بولۇپ، ئادەمنى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە كۈچلۈك ھاياجانلىنىش ھالىتىدە تۇرغۇزىدۇ، بۇ چاغدا ئاسانلا زوراۋانلىق قىلمىشى يۈز بېرىپ، شىللىق پەردىسى بۇزۇلۇپ كېتىش، قان چىقىش، ئەيدىز يۇقۇملىنىش خەۋپىنى ئاشۇرىدۇ.
ئەيدىز ئاشكارىلانغاندىن كېيىن توسۇش خاراكتېرلىك دورا ئىشلىتىش
ئەيدىز بىلەن تېخى يۇقۇملانمىغان خادىملار يۇقۇملىنىش خەۋپى ئاشكارىلانغاندىن كېيىن، مەسىلەن ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچى ياكى يۇقۇملانغانلار بىلەن بەدەندىكى سۇيۇقلۇق ئالماشتۇرۇش قىلمىشى كۆرۈلۈپ، 72 سائەتتىن ئارتۇق ۋىروسقا قارشى دورىلارنى بالدۇرراق ئىچكەن، ئەيدىز يۇقۇملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىش ئۇسۇلىنى كۆرسىتىدۇ.
خەتەرلىك قىلمىش يۈز بەرگەندىن كېيىن، داۋالاش سەھىيە ئاپپاراتلىرىغا بېرىپ مەسلىھەت سورىشى، 72 سائەت ئىچىدە توسۇش دورىسى ئىشلىتىش كېرەك، دورا ئىچىش ۋاقتى قانچە بالدۇر بولسا ئۈنۈمى شۇنچە ياخشى بولىدۇ، ئۇدا 28 كۈن ئىچىپ، ئەيدىز بىلەن يۇقۇملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىش كېرەك. ئاشكارىلىنىش مەنبەسى بىلەن ئەيدىز نىڭ يۇقۇملىنىش قىلمىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان بارلىق كىشىلەرنىڭ ھەممىسى پ ي پ نى بالدۇرراق ئىشلىتىشنى تەۋسىيە قىلىنىدۇ.
ھەددىن بالدۇر جىنسىي مۇناسىۋەت بىرىشدىن ساقلىنىش، جىنسىي ھەمراھلار بىلەن سادىق، يەككە جىنسىي ھەمراھلىق مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ، كۆپ جىنسىي ھەمراھ بولۇشتىن ساقلىنىش كېرەك.
بىخەتەرلىك قېپىنى توغرا ئىشلىتىش كېرەك
بىخەتەرلىك قاپچۇقى بەدەن سۇيۇقلۇقى بىلەن ئۇچرىشىشتىن ئۈنۈملۈك ساقلىنىپ، ئەيدىز يۇقۇملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىدۇ، ھەر قېتىم جىنسىي قىلمىش يۈز بەرگەندە، سۈپەتتە لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى توغرا ئىشلىتىش ئەيدىز يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئەڭ ئاددى، ئۈنۈملۈك ئۇسۇل.
ئەھۋالنى بىلىپ دوست تۇتۇش
ئەيدىز يۇقۇملىنىش ئەھۋالى ئېنىق بولمىغان ئادەم بىلەن خەتەرلىك قىلمىش يۈز بېرىشىدىن ساقلىنىش كېرەك. زۆرۈر بولغاندا جىنسىي ھەرىكەت يۈز بېرىشتىن بۇرۇن جىنسىي ھەمراھ بولغان ئەيدىز تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى ئىگىلەپ، يۇقۇملىنىش ئەھۋالىغا قارىتا قوغداش تەدبىرىنى قوللىنىش كېرەك. ئەگەر قارشى تەرەپ يېقىندا خەتەرلىك قىلمىشلار بولسا، ئەڭ ياخشىسى يەنىمۇ تەكشۈرگەندىن كېيىن جىنسىي قىلمىش يۈز بەرگەن-يۈز بەرمەسلىكنى ئويلىشىش كېرەك. ئۇنىڭدىن باشقا شۇنىڭغا دىققەت قىلىش كېرەككى ، ئەيدىز كېسىلىنى تەكشۈرۈشتە كۆزنەك مەزگىلى بار . نۆۋەتتە دائىم ئىشلىتىلىدىغان ئەيدىز ۋىرۇسى ئانتىتېلاسىنى تەكشۈرۈش كۆزنەك مەزگىلى خەتەرلىك قىلمىشلار يۈز بەرگەندىن كېيىنكى 3 ھەپتىدىن 12 ھەپتىگىچە بولۇپ، كۆزنەك مەزگىلىدە تەكشۈرۈش نەتىجىسى مەنپىي بولسا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانمىغانلىقىدىن دېرەك بەرمەيدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە كۆزنەك مەزگىلىدە يۇقۇملانغانلار جىددىي خاراكتېرلىك يۇقۇملىنىش مەزگىلىدە بولۇپ، يۇقۇملىنىشچانلىقى بىر قەدەر ئەيدىزنى تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى مەنپىي باھانە قىلىپ قوغدىماس قىلمىش يۈز بەرسە، جىنسىي قىلمىشلار يۈز بەرگەندە: سۈپەتتە لاياقەتلىك بىخەتەرلىك قاپچۇقىنى ھەر قېتىم، پۈتۈن مۇساپىدە، توغرا ئىشلىتىشنى ئەستە تۇتۇش كېرەك.
زەھەردىن يىراق تۇرۇش
زەھەر ( ياكى خۇمار خاراكتېرلىك ماددا ) كىشىلەرنىڭ ئۆزىنى كونترول قىلىش ئىقتىدارىغا تەسىر يەتكۈزىدۇ ، ئاسانلا يۈرۈشلۈك قىلمىش ، كۆپ جىنىسلىق ھەمراھ بولۇش قاتارلىق خەتەرلىك قىلمىشلار يۈز بېرىدۇ . شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا مېتىل فېنىلمىن تۈرىدىكى يېڭى تىپتىكى زەھەرلەرنىڭ چوڭ مېڭە پوستلاق قەۋىتىگە بولغان جانلىقلىقى ئىنتايىن يۇقىرى بولۇپ، ئادەمنى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە كۈچلۈك ھاياجانلىنىش ھالىتىدە تۇرغۇزىدۇ، بۇ چاغدا ئاسانلا زوراۋانلىق قىلمىشى يۈز بېرىپ، شىللىق پەردىسى بۇزۇلۇپ كېتىش، قان چىقىش، ئەيدىز يۇقۇملىنىش خەۋپىنى ئاشۇرىدۇ.
ئەيدىز ئاشكارىلانغاندىن كېيىن توسۇش خاراكتېرلىك دورا ئىشلىتىش
ئەيدىز بىلەن تېخى يۇقۇملانمىغان خادىملار يۇقۇملىنىش خەۋپى ئاشكارىلانغاندىن كېيىن، مەسىلەن ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچى ياكى يۇقۇملانغانلار بىلەن بەدەندىكى سۇيۇقلۇق ئالماشتۇرۇش قىلمىشى كۆرۈلۈپ، 72 سائەتتىن ئارتۇق ۋىروسقا قارشى دورىلارنى بالدۇرراق ئىچكەن، ئەيدىز يۇقۇملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىش ئۇسۇلىنى كۆرسىتىدۇ.
خەتەرلىك قىلمىش يۈز بەرگەندىن كېيىن، داۋالاش سەھىيە ئاپپاراتلىرىغا بېرىپ مەسلىھەت سورىشى، 72 سائەت ئىچىدە توسۇش دورىسى ئىشلىتىش كېرەك، دورا ئىچىش ۋاقتى قانچە بالدۇر بولسا ئۈنۈمى شۇنچە ياخشى بولىدۇ، ئۇدا 28 كۈن ئىچىپ، ئەيدىز بىلەن يۇقۇملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىش كېرەك. ئاشكارىلىنىش مەنبەسى بىلەن ئەيدىز نىڭ يۇقۇملىنىش قىلمىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان بارلىق كىشىلەرنىڭ ھەممىسى پ ي پ نى بالدۇرراق ئىشلىتىشنى تەۋسىيە قىلىنىدۇ.
